فرش

 

فرش

هر ملتی یک کالا نمادین برای معرفی فرهنگ، هنر و تاریخ خود دارد که دنیا آن ملت و سرزمین را با آن کالا بیاد می آورند و می شناسند. فرش دستباف نماد ملت ایران در بین اقوام است و جهان، ایران را با فرش دستباف آن می شناسند. تارخی نشان می دهد که فرش بافی و قالی بافی از دوران ساسانی تا به امروز در ایران وجود داشته است. که مصادف با تاریخ ۵۹۰ تا ۶۱۷ میلادی زمان کوتاهی قبل از فروپاشی سلسله ی ساسانی، فرش در میان محصولات و کالای های دیگر ایرانی تا به امروز بوده است. البته شواهدی دیگر وجود دارد که نشان می دهد، که فرش ها در دوران ساسانی با سنگهای طلایی و ارزشمند تزئین شده است.مطمئنا فرش هایی با این گرانبهایی را زیر پا نمی انداختن و آنها را بر دیوار نصب می کردند. نمونه های بسیار زیبایی مثل فرش باغ انوشیروان که در کاخ تیس فون محفوظ و نگهداری می شود. از همان فرش های ارزشمند ایرانی است.

زمانی که اعراب به ایران حمله کردند قالی بافی و فرش بافی در ایران تضعیف شد، اعراب اعتقادی به فرش  نداشتن و نیازی نمی دیدند از فرش استفاده ای کنند. در آن زمان اعراب باعث شدن هنر فرش بافی دیگر، مثل سابق مورد توجه قرار نگیرد اما با وجود آن سفالگیری بهترین هنر در آن زمان شد.

از سوی دیگر، در آغاز دین اسلام، فرش مجلل در میان عربها وجود نداشت. توقف هنر فرش بافی در ایران فقط تا زمان خلفای عامید و عباسی ادامه یافت، بعد از آن دوباره کاخها را با فرش قیمتی پرنعمت و باشکوه فارسی تزئین کردند.

در قرن 11 میلادی، سلجوقیان ترک ها بخشی از ایران را اشغال کردند و در آذربایجان و مناطق مرکزی ایران مستقر شدند. با این تهاجم، آنها زبان و فرهنگ خود را، همراه با هنر و فرهنگ ایرانی، به ارمغان آوردند. نتیجه آن باعث تغییراتی در  طرح های فرش ایرانی شد. متأسفانه، نمونه های بسیار کمی فرش از همان دوره های اصلی هنر فرش بافی باقی مانده است؛ اما شباهت آنها به فرشهای آلدین ماسک در قوونه (سلجوقی پایتخت) قابل توجه است. شکوفایی فرش ایرانی باز هم تنها زمان کوتاهی شروع به فعالیت کرد و تنها تا زمان مغول ادامه داشت. اما پس از تهاجم مغول، مانند سایر فعالیت های هنری، قالی بافندگی برای مدت زمان در ایران متوقف شد.

هنر فرش بافی و  از کشور ایران در کشورهای دیگر نیز به کار برده شد به سرعت در دنیا این هنر زیبا نقل شد و آموزش داده شد.

از قرن ۱۵ میلادی فرش هایی دارای تصاویر منحنی، و فرش های سلطنتی وارد بازار می شد، که البته این طرح ها همه جا مناسب نبود و مکانهای مانند دادگاههای سلطنتی استفاده و به کار برده می شد.

بعد فرش هایی با تصاویر زیبا از گلها ی رز  پرندگان چینی، مبارزه حیوانات و تصاویر منحصر بفردی با روش هنرمندانه  گه چشم هر ببینده ای را به خود جلب می کرد، طراحی و بافته شد. اما بعد از مدتی فرش هایی با الگوهای شکسته ایرانی  روانه ی بازار شد، فرش هایی که دارای یک زبان پیچیده که تصاویری با طرح های خاص و عجیب، که مورد توجه طراحان و خریداران فرش گردید، فرش های شگفت انگیزی که توجه هر بیننده را جلب نمود. این طرح ها در همه جا مورد استفاده گردید و بعد مورد الهام همه قرار گرفت، تصاویر شکسته به سادگی و اتفاقی به وجود نیامده است و در طی دوره های زمانی با احتیاط و محتاطانه پیشرفت کرده است.

اما فرش ها چگونه تولید می شوند؟

اغلب فرش ها با استفاده از ماشین های بزرگ تولید می شوند. مدتها قبل از تولید دستگاه، فرش های تولیدی توسط زنان بافته می شد صنعتگران و زنان که قالیچه ها را ایجاد می کردند، از تکنیک های مختلف و پیچیده ای برای ایجاد بافت فرش و قالی استفاده کردند. این روش تولید هنوز هم توسط سازندگان فرش استفاده می شود. این ویدیو به شما نشان می دهد، در این مقاله انواع تولید فرش را بررسی می کنیم.

انواع تولید فرش

☆ فرش های بافته شده با دست

قبل از زمان ثبت، فرهنگ های مختلف از سراسر جهان فرش های خود را با دست می ساخته اند. امروزه این سنت افتخارآمیز همچنان ادامه دارد. دستباف بافته شده توسط متخصص ماهر ایجاد می شود و واقعا کاری هنری و زیبا است و گران و با ارزش هستند.

☆ فرش ماشین بافته

با پیشرفت صنعت و تکنولوژی، فرش ها دیگر کمتر با دست بافته شدن، و توسط  دستگاه بافت فرش ساخته و طراحی شدند. این محبوب ترین سبک از تولید شد و مورد استفاده بسیاری از بافندگان فرش. ماشین آلات بافندگی تجاری یا بافت های قدرت، این فرش ها را ایجاد می کنند و می توانند تمام سبک های مختلف و طرح های مختلف را به وجود آورند.

سبکهای مختلف فرش در خارج از ایران

☆ سبک تافته  (tufted)

این فرش یک فرش ساده ولی بسیار با دوام و با عمر طولانی، و اصلا گران قیمت نیست، در همه جای منزل کاربرد دارد و ست می شود.

☆ فرش ایرانی ( persian rugs)

یکی از فرش های زیبا در سرتاسر دنیا است، ایرانی ها خود مخترع تمام قد فرش هستند، از ابتدا بافت فرش از این کشور به جاهای دیگر دنیا برده شده است؛ نقش ها و طرح های پیچیده و اصیل آن انسان را مدهوش می کند. فرشی که با دست و با گره های فراوان در طول سال بافته می شود.

☆ فرش تخت بافته شده با روکش ( flat woven)

در این فرش گره ها موقع بافت بریده نمی شوند، بنابراین بسیار سریع تر تولید میشود. این سبک ساخت در سراسر جهان محبوب است و اغلب در قالیچه های کیمیم خاورمیانه، آفریقا، ترکیه و آسیا استفاده می شود. بافت های تخت نیز برای ساخت روکش های دریری که در هند محبوب هستند. استفاده می شود و کاربرد دارد.

☆ قلاب فرش ( Hooked)

این فرش با قلاب بافته می شود؛ به این صورت که ابتدا الگو را روی یک فیبر مخصوص کشیده می شود و بعد از طریق قلاب از روی طرح مورد نظر بافته می شود.

☆ فرش گرد (Round)

بسیار زیبا و مد روز است و اولین بار این سبک توسط بافندگان ایرانی تولید شده است. و با همان تکنیک و طراحی ایرانی ساخته می شود.

بافت فرش در ایران

کارشناسان فرش معتقدند که قالی و قالیبافی و بافت انواع فرش خواستگاه و محل پیدایش آن آسیا است. پژوهشگران می گویند که ایران، ترکستان و قفقاز مهد اولیهٔ هنر قالی بافی هستند. از نوشته های برخی از متون  چنین برداشت می شود که هنر قالیبافی خیلی پیش از میلاد مسیح وجود داشته است. شاعر و حماسه سرای معروف یونانی در قرن هفتم پیش از میلاد، تختی را یاد می کند که قالی ارغوانی رنگ آن را پوشانده است. همچنین سایر مورخان و شاعران و نویسندگان هم در نوشته هایشان این نکته را ذکر کرده اند که ایرانیان عادتشان این است روی فرش های بسیار نرم و لطیف استراحت می کنند. یک بررسی ساده به ما نشان می دهد که علاوه بر کشورمان، در کشورهایی مثل ترکیه، اسپانیا، ترکمنستان، افغانستان، قفقاز، پاکستان، هند، مصر، چین، و حتی کشورهای رومانی و شبه جزیرهٔ بالکان نیز صنعت فرش و هنر قالی بافی رواج داشته و آن ها هم در این زمینه فعالیت داشته اند.

اما در نهایت این هنر خاص ایرانیان بوده و ایرانیان اولین مردمی بودند که به قالی بافی و فرش روی آوردند و در این مورد هنرشان شهره جهان است. بر اساس بررسی های انجام شده اولین فرش موجود در دنیا قالیچهٔ ایرانی پازیریک است. این فرش در سال ۱۹۴۹ م. بوسیله  گروهی از باستانشناسان روس در حفاریهایی در منطقهٔ آلتای سیبری جنوبی در درهٔ ای به همین نام یعنی پازیریک کشف شد.

تاریخچه فرش به هزاره پنجم و ششم پ.م در آسیای میانه می رسد. فرش ایرانی پازیریک را نخستین و کهن ترین فرش دستباف جهان دانسته اند. که بافت آن را به دوران هخامنشیان نسبت می دهند. در کاخ تیسفون یک قالی خیلی معروفی به نام بهارستان وجود دارد که شکوه و زیبایی بسیاری دارد و در ادبیات اسلامی هم مورد توجه قرار گرفته و بازتاب گسترده ای دارد. به دلیل زیبایی ها و هنر و دقت و ظرافتی که در بافت قالی و فرش وجود دارد این هنرهمیشه مورد توجه بوده که امروزه به جنبهٔ تزئینی آن بیشتر توجه میشود.

محبوبیت فرش ایرانی

یکی از دلایل اصلی که فرش ایرانی در جهان بیشتر مورد توجه قرار گرفته است و مشتری بیشتری دارد این است که نسبت به سایر کشورها تنوع رنگ بیشتری دارد، کیفیت مواد و مصالح به کار رفته در آن مرغوب تر و بهتر است، هنرو ظرافت خاصی در آن به کار گرفته شده و رنگ ها زنده و طبیعی به نظر می رسند، نقش و نگارهای آن جذاب است و گیرایی خاصی دارد که برای بیننده و خریدار چشم نواز است. همه این موارد در این امر موثر بوده  و باعث شده فرش ایرانی معروفیت و محبوبیت خاص خود را داشته باشد.

فرش چگونه ساخته می شود؟

معمولا روی چارچوبی به نام دار قالی بافته می شود و اندازه این دار قالی بستگی به متراژ فرش دارد و به همان نسبت بزرگ و کوچک است. معمولا در دو نوع افقی و عمودی وجود دارند. بافت فرش به طور معمول در دارهای عمودی انجام می شود، اما برخی مناطق مانند ترکمن صحرا به بافت فرش روی دارهای افقی معروف هستند. در گذشته دارهای قالی چوبی بود و به وسیله چند تیر در گوشه ها، این دار به هم متصل می شد اما هم اکنون این دارها جای خود را به دارهای فلزی داده اند و به وسیله پیچ و مهره به هم متصل هستند.

همه دارهای قالی باید زاویه نود درجه داشته باشند و درغیر این صورت بافت فرش کج پیش می رود، و این فرش را کسی خریداری نمی کند. دارهای عمودی فضای زیادی اشغال نمی کنند و در گوشه ای از اتاق هم می توانند قرار بگیرند، اما دارهای افقی فضای زیادی اشغال می کنند. البته افرادی که روی دارهای افقی کار می کنند زودتر از قالیبافان دار عمودی دچار مشکل کمر و چشم می شوند. به این دلیل که نحوه نشستن و همچنین بافت آنها استاندارد نیست. معمولا افرادی که بافت قالی را شغل خود می دانند اتاقی برای کار در نظر می گیرند تا رفت و آمد در فضای مربوط کمتر صورت گیرد.

برای بافتن فرش لوازمی نیاز است که در زیر به صورت مختصر بیان می شود.

ابزار فرش بافی

☆ دفه

دفه یکی از وسایلی است که برای قالیبافی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد و وظیفه این وسیله فلزی سر شانه ای، کوبیدن گره های فرش است. در نظر اول اگر این وسیله را در دست بگیرید متوجه می شوید بسیار سنگین است و کار با آن راحت نیست.

دفه انواع مختلفی دارد. دفه های بزرگی که باید با دو دست کوبیده شود و دفه های سبک یکدستی. البته هر دو یک کار انجام می دهند، اما این که هر کدام کجا مورد استفاده قرار می گیرد اهمیت دارد. به طور معمول زمانی که بافت قالی به نیمه یا ۵۰ درصد رسید از دفه دو دستی استفاده می کنند. به این دلیل که پرزهای فرش دیگر اجازه ورود دفه یکدستی را که گره به درون تار بفرستد ندارد و دفه های سبک توانایی این کار را ندارند. پس باید از دفه های بزرگ دودستی استفاده شود تا این گره ها زیر تار و پود فرش قرار گیرند.

☆ ارش یا چله

بعد از این که دار قالی تهیه شد، برای بافت آن باید کاری مهم انجام داد که چله نام دارد. چله نخ هایی است که روی دار قالی نصب می شود. برخی افراد تنها به شغل چله کشی مشغول هستند و از این راه نان درمی آورند. پس باید برای شروع بافت قالی ابتدا چله را روی دار قالی نصب کنید. چله تارهای تشکیل دهنده قالی یا فرش است که هر نخ پود از زیر آن به صورت یکی در میان عبور می کند تا نقش فرش را رقم بزند.

چله  مهم ترین بخش آن است، به این دلیل که اگر خوب این تارها روی دار قالی نصب نشود ، فرش آن ظرافت لازم را نخواهد داشت. هر چه چله فرش کشیده تر و محکم تر باشد نتیجه کار بهتر خواهد بود. چله ها دارای نمره و لا هستند. هر یک از این درجه و نمره ها با توجه به رج شمار یا مسیر رگ مانند فرش انتخاب می شود و مورد استفاده قرار می گیرد. چله معمولا از پشم، پنبه و ابریشم تهیه می شود که هر کدام از آنها دارای نمره و لای متفاوت است. اکنون نخ چله بیشتر از پنبه تهیه می شود در حالی که قبلا ابریشم و پشم بیشتر مورد استفاده بوده است.

☆ کوجی

وسیلهای چوبی یا فلزی میباشد که از آغاز تا پایان بافت قالی بر روی دار باقی میماند. کوجی میلهای به طول کمی بیشتر از عرض دار و به قطر تقریبی ۴ یا ۶ سانتیمتر میباشد و به کمک پایههای کوچک به روی دار قرار میگیرد کوجی در دارهای افقی برای کنترل عرض قالی در حین بافت و همچنین برای نظم و انسجام بخشیدن به تارها و نیز برای جدا کردن تارهای زیر و روی قالی استفاده میشود.

☆ شانه یا دارق

این وسیله دارای دندانههای فلزی با فاصله منظم و دسته چوبی یا فلزی میباشد. وزنی در حدود نیم کیلو داشته و برای کوبیدن و قرار دادن پود در بین تارها بعد از هر رج بافت میباشد

☆ کاردک یا کثر

این وسیله نیز یکی از ابزار قالیبافی میباشد که از آن برای بریدن سر خامههای اضافی بعد از گرهزدن استفاده میشود و دارای تیغه فلزی است که یک طرف آن تیز میباشد و دستهای چوبی و سبک که به راحتی بتوان با آن کار کرد.

☆ قیچی

قیچی قالیبافی که مخصوص بریدن پرزهای اضافی بعد از یک یا دو رج گره زدن میباشد. قیچی از ابزاری میباشد که لازم است همیشه تیز و بران تا در هنگام پرداخت و قیچی کاری مشکلی ایجاد نکند

☆ پود یا آرقاچ

نخ پود بیشتر از جنس پنبه میباشد اما در گذشته از نخ پشمی و ابریشمی نیز به عنوان پود استفاده میکردند. پود مانند ملاتی عمل میکند که در بین هر ردیف از آجرهای ساختمان قرار میگیرد و ردیف قبلی را به ردیف بعدی پیوند میدهد. در قالی نیز نخ پود بعد از هر رج گره زدن از بین تارهای چله در عرض فرش عبور کرده و به وسیله شانه کوبیده میشود. تا هر کدام از گرهها مرتب در جای خود قرار گیرند و به اصطلاح رج قبلی را به رج بعدی میدوزد

سایر ابزارها

☆ چاقو: براى بريدن رشتههاى خامه

☆ قلاب: براى پيش کشيدن تار و گره زدن خامه

☆ سيخک: براى کشيدن پود از بين تارهاى چله

زیبایی سحرانگیز رنگ و نقش فرش های سرزمین ایران به گونه ای است که می توان گفت والاترین جایگاه را در میان هنرهای مردمی داراست. حضور و بقای فرش در گذار تاریخ فلات ایران، همواره تجلیگر بخشی از فرهنگ و هنر ساکنان روستاها، شهرها و مردمان عشایر و قبایل آن محسوب میگردد. پراکندگی جغرافیایی این هنر در گذشته و حال قابل توجه و تأمل است. درهریک از مناطق باشیوه و روش خاص خود و با تکیه بر ویژگیهای کاربردی فرشها سعی در خلق زیبایی دارند. این وجاهت جز به رنگ و نقش میسر نشده است. رنگ و نقش در هریک ازمناطق ویژگی بومی و خاص خویش را یافته که در کنار ویژگیهای فنی خاص هر منطقه، امکان شناخت و تمیز فرشها را از یکدیگر به وجود میآورد. تنوع طرح و نقش فرشهای ایرانی به حدی است که آن را قویترین و محکمترین عامل اعتبار هنری این آثار میشمارند. در این نوشته به معرفی اجمالی انواع طرح و نقشه در فرشهای ایرانی خواهم پرداخت.

بر اساس این طبقه بندی طرحهای فرش ایران به ۱۹گروه اصلی طبقه بندی و هر یک نیز به چند شاخه ی کوچکتر تقسیم می گردند که عبارتند از:

گروه ۱- طرحهای آثار باستانی و ابنیه اسلامی

کلیه ی طرحهایی که ملهم از نقوش و اشکال تزیینی بناها ، عمارات و کاشیکاریهای آنها می باشند در این گروه جای دارند . البته طراحان فرش در برخی از طرحهای اصلی نقوش این بناها حسب سلیقه ی خود تغییراتی را وارد نموده اند اما ساختار و تشابه اصلی طرح فرش با طرح اصلی بنا کاملا حفظ گردیده است .

معروفترین طرحهای این گروه عبارتند از :

گنبد مسجد شیخ لطف الله ، سردر امامزاده محروق ، گنبد مسجد امام ، تخت جمشید ، طاق بستان مسجد جامع اصفهان و …

گروه ۲- طرحهای شاه عباسی

اساس کلیه طرحهای شاه عباسی بر مبنای کاربرد گل معروف شاه عباسی در این طرح است . در این طرحها گل های شاه عباسی به همراه بندهای ختایی و گاه تلفیق آنها با اسلیمی ها ، انواع مختلفی از نقوش فرش را ارائه می دهند . انواع طرحهای این گروه عبارتند از : لچک و ترنج شاه عباسی ، افشان شاه عباسی ، شاه عباسی درختی ، شاه عباسی شیخ صفی ، شاه عباسی جانوری و …

گروه ۳- طرحهای اسلیمی

قالب اصلی این طرح بر مبنای گردش های منظم و بغایت سنجیده ی بند های اسلیمی است . از آنجایی که اسلیمی خود دارای انواعی است اذا با توجه به نوع و شکل آن نیز می توان طرحهای اسلیمی را طبقه بندی نمود . معرئفترین طرح آن ، اسلیمی جهان اژدر است . در این نوع اسلیمی به دو شاخه تقسیم شده و حالتی شبیه به فکین اژد ها را به وجود می آورد . انواع مختلف طرحهای اسلیمی عبارتند ار : اسلیمی بندی ، اسلیمی افشان ، اسلسمی لچک و ترنج

گروه ۴- طرحهای اقتباسی

گفته می شود اغلب طرحهای این گروه شباهت زیادی با طرحهای فرش مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه و حتی سایر کشورها دارد و به همین دلیل آنها اقتباسی می نامند مانند طرخهای معروف به قفقازی و گوبلنی

گروه ۵- طرحهای افشان

در این طرح کلیه ی بند ها و نگاره های فرش پیوستگی و ارتباط کاملی دارند به نحوی که به نظر می رسد نقاش از هنگام شروع طرح تا پایان آن قلم از کاغذ بر نداشته و یک ارتباط مداوم بین قسمتهای مختلف نقش بوجود آورده ، به عبارت ساده تر همان گونه که از نام نقوش این گروه پیداست ، تمامی گل و برگها و بند های موجود در طرح ، در متن فرش پراکنده و افشان شده اند . طرحهای افشان اصولاً به گونه ای طراحی می شوند که هیچ یک از گل و برگها قرینه نداشته و اصول قرینه نگاری در آن وجود ندارد . انواع مختلف طرحهای افشان عبارتند از :

افشان دسته گلی ، افشان حیوان دار ، افشان ختایی و …

گروه ۶- طرحهای واگیره ای (بندی)

طرح اصلی آن به گونه ای است که سراسر فرش هم از جهت طول و هم از جهت عرض به قطعات منظم ثقسیم شده و هر قسمت توسط خطوط و یا بند هایی به قسمت همجوار می پیوندد و به این ترتیب از به هم پیوستن این قسمتها و بند های آنها کل طرح بوجود می آید . طرخهای اصلی این گروه عبارتند از : بندی اسلیمی ، بندی خشتی ، بندی ترنجدار ، بندی شیر و شکری ، بندی شاخه گوزنی ، بندی دسته گلی ، بندی مینا خانی و…

گروه ۸ – طرحهای بته ای(بته جقه)

کلیه طرحهای این گروه بر مبنای کاربرد بته جقه است و به انواع و اقسام مختلف به تزیین متن و حاشیه فرش با بته جقه ها می پردازد . انواع مختلف طرحهای بته جقه ای که هر یک به گونه ای شیوه یافته اند عبارتند از : بته میری ، بته خرقه ای ، بته قلمکار، بته کردستانی و .

گروه ۸- طرحهای درختی

در طرحهای این گروه درخت و درخچه های کوچک و بزرگ به ویژه به صورت انفرادی ترکیب اصلی را تشکیل داده اند و با اجزای دیگری ترکیب شده اند .معروفترین طرحهای این گروه عبارتند از : درختی سبزیکار ، و درحتی حیواندار.

گروه ۹- طرحهای ترکمن

طرحهای ترکمن همگی در گروه نقوش هندسی قرار دارند و به صورت ذهنی بافته شده اند . معروفترین طرحهای ترکمن در ایران که در این گروه نام برده می شوند ،عبارتند از : غزال گز، قاشقی، آخال و …

گروه ۱۰-  طرحهای شکار گاهی

بنیاد اصلی این گروه از طرحها نمایش صحنه های شکار و شکار گاه است . به نحوی که در قسمتهای مختلف طرح یک سوار کار با وسیله ای همانند تیر و کمان یا نیزه مشغول شکار آهو و یا سایر جانوران است .

گروه ۱۱-  طرحهای گل فرنگ

کلیه طرحهای این گروه بر مبنای گلهای طبیعی بویژه گل رز با رنگهای بسیار روشن نظیر زرد ، آبی و سرخ می باشد . انواع طرحهای گل فرنگ عبارتند از: گل فرنگ بیجار ، گل فرنگ دسته گلی گل فرنگ گل و بلبل ، لچک و ترنج گل فرنگ ، افشان گل فرنگ و …

گروه ۱۲-  طرحهای قابی (خشتی)

متن فرش در این طرحها به قسمتها یا قابهای مختلفی تقسیم گشته که به طور منظم در کنار هم قرار دارند و در داخل هر قاب با گل و برگهای مختلفی تزیین شده است . معروفترین طرحهای قابی عبارتند از: قابی بختیار و قاب قرانی

گروه ۱۳- طرحهای گلدانی

ویژگی اصلی این طرح وجود یک یا چند گلدان در اندازه های مختلف است که تمام متن فرش را می پوشاند . اما اغلب طرحهای گلدانی دارای گلدانی بزرگ در یک طرف فرش هستند که شاخه های گلهای آن تمام متن فرش را می پوشاند . معروفترین طرحهای گلدانی عبارتند از :

گلدانی هزار گل ، گلدانی محرابی ، گلدانی ظل السطانی

گروه ۱۴- طرحهای ماهی در هم

طرح ماهی در هم از قدیمی ترین و رایج ترین طرحهای فرش ایران است . این طرح اغلب به صورت یک واگیره می باشد و بافنده همان واگیره را در طول و عرض فرش تکرار می کند . در این طرح یا واگیره یک حوض به صورت لوزی با چهار برگ – ماهی در اطراف آن مشاهده می شود .

طرح ماهی در هم در نقاط مختلف ایران به نامهای مختلفی مشهور است . مهمترین انواع آن عبارتند از :

ماهی فراهان ، ماهی زنبوری ، ماهی کردستان و ریزه ماهی

گروه ۱۵- طرحهای محرابی

طرح اصلی در این گروه بر مبنای محراب است . همان مکانی که در مساجد ، مکان نمازگذاران امام جماعت است . در این طرحها معمولا محراب را با تزییناتی از قبیل قندیل ، گلدان ، و حتی درخچه های کوچک می پوشانند و گاه دو طرف محراب را با ستونهای بزرگی که سقف محراب بر روی آن قرار دارد نشان می دهند انواع طرحهای این گروه عبارتند از :

محرابی قندیلی ، محرابی گلدانی ، محرابی درختی

گروه ۱۶- طرحهای محرمات

در این طرح کل متن فرش از جهت طولی به چند ردیف موازی تقسیم میگردد و درون این ردیفها با نگاره هایی همچون بته جقه ، انواع اسلیمی و یا ختایی و گل و برگهای دیگر تزیین می گردد . به عبارت دیگر متن فرش به صورت راه راه می باشد ، محرمات بته جقه ای معروفترین طرح این گروه است.

گروه ۱۷- طرحهای هندسی

همان گونه که از نام طرحهای این گروه پیداست ، کلیه نقوش این گروه به صورت هندسی و با استفاده از خطوط زاویه دار به وجود می آیند . مهمترین انواع طرحهای هندسی عبارتند از :

هندسی کف ساده ، هندسی جوشقان ، هندسی خاتم شیراز ، هندسی لچک و ترنج و هندسی قابی

گروه ۱۸- طرحهای ایلی و عشایری

این طرحها عموما توسط عشایر ایران بافته می شوند و اغلب نگاره ها و تزیینات طرح ملهم از ذهن قالیبافان است . در این طرحها قرینه بودن چندان معنا ندارد و ختی همین ویژگی و سادگی نقوش از عوامل اصلی زیبایی طر حهای این گروه است . طرحهای فرش عشایر قشقایی ، شاهسون ، بلوچ و … در این گروه جای می گیرند .

گروه ۱۹- طرحهای تلفیقی

طرحهای این گروه به مرور زمان و با ادغام شدن طرحهای مختلف بوجود آمده است و دهها وبلکه صدها نوع از آن را می توان در میان مناطق مختلف ایران مشاهده کرد . برخی از طرحهای تلفیقی به جهت تلفیق زیبا و صحیح نقوش مختلف از جذابیت بالایی برخوردارند . اما برخی از آنها ناشی از تلفیق نابهنجار چند طرح می باشند . گونه های مختلفی از طرحهای تلفیقی را می توان نام برد مانند لچک و ترنج تلفیقی ، تلفیقی دسته گلی ،تلفیقی گل فرنگ ، تلفیقی هندسی و …

سخن آخر

تنوع فراوان در فرآوردههای فرش ایران، چه از نظر ظاهری، و چه از نظر کیفی، باعث شده است تا همهی مردم به نسبت درآمد و دارایی خود، از انواع این فرآورده استفاده کنند. دسترسی به یک تخته فرش گرانبهای ایرانی برای اغلب مردمان جهان به صورت یک آرزو در آمده است. کمتر مسافری است که به ایران بیاید و قالیچهای با خود به خارج نبرد. در واقع، هر تخته فرش ایران نمایانگر قسمتی از سرزمین زیبا و باشکوه ایران است که ممکن است در خانهی هر فرد غیرایرانی یافت شود.