فاضلاب

فاضلاب

فاضلاب عبارتست از مواد زاید ناشی از مصرف آب در فعالیتهای مختلف انسانی که می‌تواند حاوی آلاینده‌های مختلف فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی بوده و با آلودگی محیط زیست، سلامت انسانها را به مخاطره بیاندازد.

انواع فاضلاب

۱- شهری ( فاضلاب خانگی خالص، فاضلاب اماکن عمومی و رستورانها و.، فاضلاب کارگاههای صنعتی کوچک داخل شهر)

۲- صنعتی

۳- کشاورزی

۴- فاضلاب مربوط به روانابهای سطحی

۵- مصارف آب در صنعت

۶- تولید بخار( دیگهای بخار)

۷- خنک کردن دستگاهها و سیالات دیگر

۸- مصارف مختلف پروسس یا فرآیند ( استفاده مستقیم در تولید محصول)

۹- شست و شوی محصول یا مواد اولیه، دستگاهها و سالنهای تولید

۱۰- حمل ونقل مواد ( مثل حمل چغندر در کارخانجات قند)

۱۱- مصارف عمومی و بهداشتی ( آبیاری فضای سبز، حمامها و.)

۱۲- سایر مصارف متفرقه

تعریف فاضلاب شهری

بطور ساده، فاضلاب به آبی گفته می شود که برای  مصرف خاصی استفاده شده باشد و بر اثر آن، کیفیت اولیه ی خودش را از دست داده باشد و مثلا با ناخالصی و یا آلودگی هایی، همراه شده باشد.

انواع فاضلاب شهری

▪ فاضلاب بهداشتی

بطورکلی به آبی که در نتیجه استفاده انسان از آب برای مصارف بهداشتی تولید می شود، فاضلاب بهداشتی می گویند. از آنجا که این فاضلاب در اثر فعالیتهای انسانی تولید می گردد، گاهی به آن فاضلاب انسانی یا خانگی نیز گفته می شود. سرویس های بهداشتی، استحمام، شستشوی ظروف، شستشوی سطوح و لباسشویی عمده ترین فعالیتهایی هستند که به تولید فاضلاب بهداشتی-انسانی منجر می شوند.

البته باید توجه داشت که فاضلاب انسانی با فاضلاب شهری برابر نیست چراکه فاضلاب شهری علاوه بر فاضلاب خانگی حاوی برخی فاضلابهای دیگر از جمله فاضلاب ادارات و مراکزعمومی، واحدهای تجاری، صنایع داخل شهر و آب کثیف ناشی از نشت به داخل شبکه فاضلاب نیز می باشد.

حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از آلودگی آن از یک سو و لزوم استفاده مجدد از آب به سبب محدودیت در منابع آبی از سوی دیگر باعث شده است که امروزه تصفیه فاضلابهای بهداشتی از اهیمت خاصی برخوردار شده و توجهات بسیار ویژه ای را به سوی خود جلب نماید.  ارزیابی و تصفیه فاضلاب بهداشتی شامل بررسی در سه بخش اصلی حجم، کیفیت و فرآیند تصفیه می باشد. برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص هریک از بخش ها به لینک های ذیل مراجعه فرمایید.

▪ فاضلاب خانگی

شامل پسابهای سرویس های بهداشتی خانه ها، مغازه ها، فروشگاه ها و … مانند توالت، حمام و… می باشد. اگر این پساب ها جمع آوری نشود، نیاز به خدمات لوله بازکنی سرویس بهداشتی پیدا می کنید.

فاضلاب صنعتی

بطور کلی آب آلوده یا فاضلاب به آبی گفته می شود که در اثر مصارف گوناگون و ورود مواد خارجی کیفیت آن تغییر یافته و برای مصرف قبلی غیر قابل استفاده شده است.

▪ فاضلابهای صنعتی

فاضلابهای صنعتی در اثر مصرف آب در فعالیتهای صنعتی و یا از منابع صنعتی و در طول مراحل مختلف تولید بوجود می آیند و بعضا خطرناک ترین نوع فاضلابها را تشکیل میدهند.

تقریبا هیچ صنعتی بدون استفاده از آب نمیتواند ادامه حیات بدهد و آب مصرف شده به همراه مواد زائد سربار تولید تشکیل پساب را داده و باید به نحو مناسب تصفیه و سپس دفع گردد.

با توجه به تنوع بسیار زیاد مواد شیمیائی مصرفی در صنعت و کاربرد روشهای گوناگون در تولید، کیفیت آلودگی پسابهای صنعتی بسیار متنوع بوده و بستگی زیادی به صنعت مربوطه دارد مثلاً در صنایع فلزی، فرایند تولید یا پوشش قطعات فلزی، مقدار زیادی پسابهای آلوده به فلزات سنگین از قبیل مس، کادمیوم، نقره، جیوه، کرم و یا نیکل ایجاد می کند که این عناصر از خطرناک ترین عوامل آلاینده محسوب شده و اثرات ژنتیکی و یا سرطانزائی آن به اثبات رسیده است. یا در صنایع لبنیات مقدار زیادی چربی های محلول از بخش های مختلف واحد تولید وارد فاضلاب شده و لزوما بایستی با روش های مخصوص جداسازی و حذف گردد.

معمولا پساب های صنعتی به گروه های زیر تقسیم میگردند:

▪ پساب مربوط به خط تولید و یا فرایند صنعتی

▪ پساب بخش تاسیسات ، مربوط به فرایند تصفیه آب ، زیر آب بویلر و برج خنک کن و تاسیسات عمومی.

▪ پساب مربوط به شستشوی مخازن ، محوطه ، تخلیه ناگهانی و … که مشابه پساب خط تولید محسوب میگردد.

با توجه به اینکه ماهیت آلودگیهای فوق بعضا متفاوت است بنابراین روشهای تصفیه پساب صنعتی نیز متفاوت می باشد.

کیفیت و غلظت فاضلاب صنعتی

در مورد فاضلاب های صنعتی ، معمولاً غلضت پساب را بوسیله ماده آلوده کننده می سنجند مثلاً در مورد پساب آبکاری میزان غلظت فلزات سنگین (مس، کادمیوم، کرم، نیکل و ….) و یا املاح دیگری مثل سیانورها و …اندازه گیری می نمایند..

لذا در آنالیز کیفی پسابهای صنعتی عوامل مربوطه باید اندازه گیری و تعیین گردند. بسیاری از ترکیبات دیگر در پسابهای صنعتی یافت میشوند که بعضا بسیار خطرناک بوده و یا از برخی جهات مورد توجه قرار میگیرند. بنابراین اولین گام در تصفیه فاضلاب صنعتی انجام آنالیز کیفی و تشخیص نوع آلودگی پساب می باشد. در مرحله بعد سیستم تصفیه فاضلاب متناسب نوع آلودگی موجود در فاضلاب بر مبنای سه روش کلی تصفیه فیزیکی، تصفیه شیمیایی و تصفیه بیولوژیکی  طراحی و اجرا می گردد.

فاضلاب کشاورزی

فاضلاب کشاورزی، حاصل از فعالیت های کشاورزی است. آب های سطحی حاصل از کشاورزی و پس از فعالیت های کشاورزی ممکن است بوسیله مواد شیمیایی موجود در کود ها، سموم کشاورزی، بقایای محصولات یا آب آبیاری آلوده شده باشد. منابع آلودگی غیر نقطه ای زمین های کشاورزی حاصل رواناب های سطحی از زمین ها هستند که در طول بارندگی رخ می دهند. رواناب کشاورزی یکی از منابع اصلی آلودگی است. در برخی از حوزه های آبریز، این رواناب تنها منبع آلودگی است.

▪ رواناب رسوبی

خاک شسته شده زمین ها، بزرگترین منبع آلودگی کشاورزی در ایالات متحده آمریکا است. رسوب بیش از حد می تواند باعث ایجاد کثیفی زیاد در آب های سطحی شود که می تواند مانع رشد گیاهان، از بین رفتن ماهی ها و خفگی لارو حشرات شود.

▪ آفت کش ها

آفت کش ها بطور گسترده توسط کشاورزان برای کنترل آفت ها و افزایش تولید استفاده می شوند اما آفت کش های شیمیایی می توانند مشکلاتی در کیفیت آب ایجاد کنند. مزارعی که دام و طیور پرورش می دهند می توانند یک منبع اصلی برای منبع فاضلاب نقطه ای باشند.

▪ ضایعات حیوانی

اجزاء فاضلاب حیوانی عموما حاوی اجزاء قوی ارگانیک، غلظت مواد جامد بالا، مقدار نیترات و فسفات بالا، آنتی بیوتیک ها و هورمون های مصنوعی هستند.

▪ ضایعات تولید شیر

اگر چه شیر یک محصول بسیار مهم غذایی است اما وجود آن در فاضلاب به علت دارا بودن مقدار مواد آلی زیاد، آلودگی بسیاری به همراه دارد که می تواند منجر به از بین رفتن سریع اکسیژن آب (دی اکسیژنه شدن) شود.

▪ ضایعات کشتار

فاضلاب حاصل از فعالیت های کشتارگاه ها، مانند صنایع شیر است و به دلیل دارا بودن اجزاء قوی ارگانیک، پتانسیل بالایی برای ایجاد آلودگی دارد.

☆ برای تصفیه فاضلاب هر یک از فعالیت های بالا، روش های متفاوتی وجود دارد که با توجه به نوع آلودگی ایجاد شده و آلاینده ای که در فاضلاب وجود دارد روش خاصی مد نظر قرار می گیرد.

فاضلاب مربوط به روانابهای سطحی

این  نوع عمد تا ناشی از بارنگی‌ها و ذوب یخ‌ها و برف‌های نقاط بلند هستند. این فاضلاب ها به علت جریان در سطح زمین و تماس با آشغال‌ها و مواد آلوده روی زمین و شستن سطح خیابان‌ها و پشت‌بام‌های آلوده‌شده و مقداری مواد آلی و معدنی در آنها وجود دارد. ازاین‌رو در شروع بارندگی درجه‌ی آلودگی فاضلاب های سطحی زیاد و پس از پاک شدن سطح‌های بارش، مقدار آلودگی آنها کاسته می‌شود.

بیشترین مواد خارجی را در این فاضلاب ها مواد معدنی تشکیل می‌دهد. همچنین پس‌مانده‌ی ذرات گیاهی و حیوانی و مواد نفتی و دوده نیز در این فاضلاب ها مشاهده می‌شود.

آلودگیهای ناشی از مصرف آب در فرآیندهای صنعتی

از آنجا که آب حلال خوبی است در طی تماس با مواد، آنها را در خود حل کرده و همچنین قادر است مواد معلق ریز و نامحلول را نیز با خود حمل نماید. به همین دلیل در آب مصرف شده هر فرآیند صنعتی تغییراتی حاصل می شود که ممکن است فیزیکی، شیمیایی و یا بیولوژیکی باشد. نمونه های زیر مواردی از این تغییرات می باشند:

▪ افزایش دما

▪ انحلال گازها (co2،so2،HF) گرد و غبار یا محصولات شیمیایی و یا بالعکس حذف گازها

▪ سوسپانسیون شدن انواع ذرات

▪ انحلال ترکیبات آلی و معدنی مختلف

▪ ورود روغن، گریس و مواد نرم کننده مورد استفاده در صنعت.

فاضلاب مربوط به دیگهای بخار

برای تمیز کردن سطوح حرارتی ، نظیر سوپرهیترها ، ری هیترها ، اکونومایزر و یانگستروم ، در زمان بهره برداری از دیگهای بخار آنها را بصورت روتین شستشو می کنند. این عمل بوسیله سوت بلورها صورت می گیرد و کندن رسوبات و دودها با پاشش آب داغ و تحت فشار، هنگامی که دیگ تحت بار است ، انجام می شود. همه ی این موارد باعث آلوده شدن آب به مواد شیمیایی و تشکیل فاضلاب مربوط به آن می شود.

 خنک کردن دستگاهها و سیالات دیگر یا آلودگی حرارتی

آلودگی حرارتی عبارت است از کاهش کیفیت آب از طریق هر فرایندی که منجر به تغییر دمای محیطی آب گردد. در  نیروگاه‌های تولید برق، صنایع و کارخانجات از آب برای کاهش دمای  ،  تجهیزات و لوله واتصالات ، ماشین‌آلات و  تاسیسات استفاده می‌ کنند. این امر منجر به تغییر دمای آب می‌گردد که با ورود مجدد به محیط، دمایی بالاتر از دمای اکوسیستم دارد. با افزایش دمای آب، میزان اکسیژن محلول در آن کاهش می‌یابد و از این طریق بر کل اکوسیستم که این آب در آن وارد شده است تاثیر می‌گذارد. تخلیه روان آب ها و فاضلاب‌های شهری که در منابع سطحی آب تخلیه می‌شوند نیز می‌تواند منجر به افزایش دمای آب گردد.

☆ اصلی ترین علت بروز این نوع آلودگی را باید در خصوصیت خنک کنندگی آب جستجو کرد. در نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و کارخانجات، دستگاه‌ها بر اثر فعالیت مداوم گرمای زیادی تولید می کنند. ارزان‌ترین راه برای خنک کردن این دستگاه ها، استفاده از ارزان ترین خنک کننده‌ موجود، یعنی آب است.

مخاطرات بهداشتی ناشی از دفع غیر بهداشتی فاضلاب

۱- شیوع بیماریهای عفونی و انگلی در جامعه

۲- مرگ و میر ناشی از بیماریهای عفونی و انگلی در جامعه

۳-کاهش نیروی کار و میزان تولید

۴- زشت و نا زیبا شدن محیط زندگی

عوامل بیماریزای مختلفی نظیر باکتری ها-  تک یاخته ها – ویروس ها  و انگلها می توانند از طریق مدفوع افراد آلوده وارد ، فاضلاب شده .و در صورت تخلیه بی رویه در محیط زیست ، منابع آب را آلوده نمایند و در  نتیجه سبب شیوع بسیاری از بیماریها واگیر شوند از بیماریهای منتقله توسط میکروارگانیم های بیماری زای موجود درفاضلاب می توان  هپاتیت – وبا – حصبه –  شبه حصبه مسمومیت غذایی – اسهال باسیلی و … را نام برد .

در نهایت بد نیست به این نکته اشاره کنیم که بعضی از مردم فاضلاب ناشی از شستشوی حیاط و ناشی از ظرفشویی، آشپزخانه و روشویی  را تحت عنوان فاضلاب نمی شناسند و صرفا گنداب ناشی از توالت و حمام را فاضلاب می دانند در نتیجه فاضلاب را در محیط بویژه در رودخانه ها رها می سازند . در نتیجه ورود این فاضلاب ( به رودخانه ها علاوه بر افزایش آلودگی میکروبی  آب رودخانه باعث پیش آمدن حالتی به نام مرگ رودخانه می گردد . به این تربیت که مواد موجود در فاضلاب علی الخصوص ( مواد پاک کننده ) ممکن است از ترکیبات فسفره که غذای مورد نیاز جلبک ها می باشد تشکیل شده باشد در نتیه فسفر موجود باعث رشد جلبک و متعاقب ان مصرف شدبد اکسیژن محلول آب و نهایتا تیرگی و بدبو شدن آب رودخانه را سبب می گردد . علاوه بر این ،  کف صابون مانع جذب اکسیژن توسط آب شده و عمب پلایش طبیعی رودخانه ها درچار اختلال گشته ، حضور گازهایی چون هیدروژن سولفوره و متان در آب زیاد شده و نهایتا از بین رفتن ماهی ها در آب را سبب می گردد.آب کثیف را باید به وسیله چاهکهای جذبی و یا اینکه توسط شبکه جمع اوری و دفع نمود در روستاها یا مناطقی که سطح آب زیرزمینی بالا است و یا منطقه سنگلاخی و صخره ای است توسط کانال هایی با شیب مناسب فاضلاب منازل را جمع آوری و به داخل سپتیک تانک هدایت می کنند برای انجام اینکار جلب مشارکت و همکاری مردم ضرورت دارد .

ضمنا طبق ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود از قبیل آلوده کردن آب آشامیدنی یا دفعآب آشامیدنی آلوده، دفع غیر بهداشتی فضولات انسانی و دامی و مواد  زائد ، ریختن مواد مسموم کننده در رودخانه ها ، زباله در خیابان ها و کشتار غیر مجاز دام ، استفاده غیر مجاز فاضلاب خام یا پساب تصفیه خانه ها برای مصارف کشاورزی ممنوع می باشد و مرتکبین چنانچه طبق قوانین خاص مشمول مجازات شدیدتری نباشند به حبس تا یکسال محکوم خواهند شد.

تصفیه فاضلاب چیست؟

تصویه به فرآیندی گفته می‌شود که در آن فاضلاب تبدیل به آبی می‌شود که بتوان از آن استفاده مجدد کرده یا بدون آسیب و خطر در محیط رها کرد.

آب پاک و سالم یکی از اساسی‌ترین منابع انسان‌ها برای زندگی بر روی کره زمین است. یکی از روش‌های دست‌یابی به آب سالم تصفیه فاضلاب است. فاضلاب‌ها امروزه یکی از منابع با ارزش و ضروری تامین آب به شمار می‌آیند. در گذشته فاضلاب‌ها به دلایل مختلف به عنوان زباله‌های به درد نخور و بی ارزش شمرده می‌شدند.

امروزه روش‌های تصفیه فاضلاب از دو جنبه اهمیت  دارند

۱- مشکلات ناشی از کمبود آب

۲- آلوده کردن محیط زیست در اثر رها کردن در طبیعت

فاضلاب چیزی بجزآب مصرف شده یا پساب در جنبه های گوناگون زندگی انسان نیست که در اثر این مصارف ترکیب اصلی و مهم طبیعی خود را از دست داده است و نه تنها قابل استفاده در مصارف مختلف نمی باشد بلکه با دقت به میزان آلاینده های موجود در آن و نوع آن ها خود می تواند خطری بر سلامت و فعالیت های مختلف انسانی می باشد. در وطن ما نیز مثل سایر نقاط دنیا ، افزایش جمعیت و در نتیجه بالا رفتن مقدار مصرف آب  دلیل تولید بیشتر فاضلاب ها گردیده است که خود باعث ایجاداشکالات و نارسایی هایی در جوامع شهری و حتی روستایی کشورمان شده و روز به روز هم در حال زیاد شدن است. این اشکال ها عموماٌ مسایل بهداشتی و آلودگی محیط، به هم خوردن رابطه ی طبیعی بیلان آب و بالا آمدن سطح آب های زیر زمینی و آلودگی منابع متفاوت پذیرنده می باشد .

در آخر

از دید کلی آب های مصرف شده درفعالیت های روزانه ی انسان را که به محیط برگشت داده می شود،فاضلاب انسانی یا شهری می گویند و فاضلاب یا پسآب صنعتی به خروجی از سیستم ها و تأسیسات صنعتی اتلاق می گردد که هر دوبه نوبه خود می توانند در گروه  آلوده کننده های منابع آب قرار گیرند . چرا که ترکیب فاضلاب با آب مصرفی متفاوت است لذا پس از ورود به منابع آب باعث تغییر در کیفیت آب آن منبع می گردد. مبحث فاضلاب بسیار مهم است و باید به آن اهمیت ویژه ای داد.